Το πολιτειακό καθεστώς του Στρουμφοχωριού
Άρθρο του Δρ. Αχιλλέως Κ. Αιμιλιανίδη που δημοσιεύτηκε στο portal νομικής ενημέρωσης dikaiosyni.com
Τα Στρουμφ (The Smurfs, Les Schtroumpfs) είναι περισσότερο γνωστά στο ευρύ κοινό μέσα από την τηλεοπτική σειρά των Hanna-Barbera της δεκαετίας του 1980, τα 421 επεισόδια της οποίας εξακολουθούν να προβάλλονται σε επαναλήψεις με μεγάλη επιτυχία. Εντούτοις η πρώτη εμφάνιση των Στρουμφ έγινε το 1958 σε μορφή κόμικ στο βελγικό περιοδικό Le Journal de Spirou. Δημιουργός τους υπήρξε ο βέλγος σχεδιαστής κόμικς Pierre Culliford, γνωστότερος ως Peyo. Τα κόμικς που αφορούν τα Στρουμφ έχουν μεταφραστεί σε 25 γλώσσες και έχουν πωλήσει συνολικά περισσότερα από 25 εκατομμύρια άλμπουμ. Συνολικά ο Peyo έγραψε 16 άλμπουμ με ιστορίες των Στρουμφ, ενώ άλλα 10 άλμπουμ γράφηκαν μετά τον θάνατό του. Τα Στρουμφ υπήρξαν εξαιρετικά επιτυχημένα, έχοντας καταστεί μέρος της καθημερινής κουλτούρας, με πωλήσεις εκατομμυρίων CD με τα τραγούδια των Στρουμφ, παιχνιδιών και άλλων αντικειμένων εμπορικού χαρακτήρα.
Εκείνο που ίσως δεν καθίσταται άμεσα αντιληπτό είναι πως τα Στρουμφ συνιστούν την πιο πετυχημένη εικονική αντανάκλαση μιας κομμουνιστικά δομημένης κοινωνίας. Αν και αρχικά η ταύτιση των Στρουμφ με τον υπαρκτό σοσιαλισμό αντιμετωπίστηκε με επιφύλαξη, εντούτοις πλέον είναι κοινός τόπος ότι όντως οι ιστορίες των Στρουμφ απεικονίζουν μια κομμουνιστική κοινωνία. Η παραδοχή αυτή οδήγησε σε μια σειρά από θεωρίες συνομωσίας σύμφωνα με τις οποίες τα Στρουμφ υπήρξαν δημιούργημα της κομμουνιστικής προπαγάνδας με σκοπό την ομαλή ενσωμάτωση των δυτικών παιδιών στον κομμουνιστικό τρόπο σκέψης.
Αν και στην ενότητα αυτή θα υποστηρίξουμε ότι το στρουμφοχωριό θα πρέπει υποχρεωτικά να τύχει ανάγνωσης μέσα από μια μαρξιστική οπτική, εντούτοις πιστεύουμε ότι οι πιο πάνω θεωρίες συνωμοσίας θα πρέπει να απορριφθούν. Το γεγονός ότι ένας δημιουργός επιλέγει, συνειδητά ή ασυνείδητα, την απεικόνιση μιας γνωστής ιδεολογίας μέσα από το έργο του δεν συνεπάγεται και απαραίτητα ότι σκοπός του υπήρξε η εξυπηρέτηση προπαγανδιστικών στόχων ή και ότι κάθε πτυχή του έργου του καθοδηγείτο από την προσπάθεια ικανοποίησης των κομμουνιστικών ιδεωδών. Μια παρόμοια ερμηνεία θα ήταν εξαιρετικά παρατραβηγμένη. Οι ίδιες παρατηρήσεις ισχύουν και αναφορικά με θεωρίες ότι οι ήρωες του Walt Disney υπήρξαν όργανο προπαγάνδας του καπιταλισμού, οι οποίες είχαν εκφραστεί από μαρξιστές συγγραφείς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το βιβλίο των Ματλάρ, Α., Ντορφμαν, Α., Ντόναλντ ο Απατεώνας: Η Διήγηση του Ιμπεριαλισμού στα Παιδιά, Εκδόσεις Ύψιλον, Αθήνα, 1979, το οποίο πρωτοκυκλοφόρησε στην Χιλή το 1971.
Το Ανταλλακτικό Οικονομικό Σύστημα του Στρουμφοχωριού
Η ιστορία των Στρουμφ ξεκινάει ως ακολούθως: «Μια φορά και ένα καιρό ήταν ένα ξεχασμένο χωριουδάκι στο δάσος όπου κατοικούσαν κάποια μικροσκοπικά πλασματάκια που τα έλεγαν στρουμφάκια. Στο ίδιο δάσος ζούσε και ο κακός Δρακουμέλ, ο μοχθηρός γεμάτος κακία μάγος, που έλεγε συνεχώς: ‘Ω! πόσο σας μισώ απαίσια στρουμφάκια. Σίγουρα μια μέρα θα βρω το δρόμο για το στρουμφοχωριό σας’. Κι εσείς αν είστε καλά παιδάκια, σίγουρα θα συναντήσετε κάποια μέρα τα στρουμφάκια».
Η πιο πάνω διατύπωση παραπέμπει, όπως είναι λογικό, σε παιδικό παραμύθι. Τα Στρουμφ είναι μικρά μπλε ανθρωποειδή πλάσματα που φορούν άσπρους σκούφους, με εξαίρεση τον Μπαμπαστρούμφ που είναι ντυμένος στα κόκκινα και κατοικούν στο στρουμφοχωριό. Μια δεύτερη ανάγνωση όμως οδηγεί στην διαπίστωση πως η ομοιόμορφη εμφάνιση των Στρουμφ δεν στερείται νοήματος. Η κοινωνία των Στρουμφ είναι μια κοινωνία δομημένη γύρω από ένα πρώιμο ανταλλακτικό οικονομικό σύστημα, στο οποίο υπέρτατος στόχος είναι η εξυπηρέτηση του κοινού καλού, μέσα από την κατανομή των πόρων και την αλληλοϋποστήριξη των κατοίκων του χωριού. Πρόκειται δηλαδή για ένα μοντέλο οικονομίας στο οποίο έκαστος συνεισφέρει ανάλογα με τις δυνατότητές του και στον τομέα που του αρμόζει καλύτερα, ενώ λαμβάνει τα οικονομικά αγαθά ανάλογα με τις ανάγκες του.
Το χρήμα δεν υπάρχει ως έννοια στο στρουμφοχωριό, ενώ η έννοια της ατομικής ιδιοκτησίας ή των κοινωνικών τάξεων φαίνεται να απουσιάζει. Έκαστο Στρουμφ έχει ισότιμο κοινωνικό καθεστώς και δικαιώματα (με εξαίρεση τον Μπαμπαστρουμφ που είναι primus inter pares – πρώτος μεταξύ ίσων για λόγους που θα αναλύσουμε στη συνέχεια). Το στρουμφοχωριό αντιστοιχεί επομένως ως σύστημα πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης στην ανώτατη βαθμίδα σοσιαλιστικής κοινωνίας, στην οποία δεν λαμβάνεται υπόψη η έννοια των ατομικών μέσων παραγωγής ή οι κοινωνικές τάξεις ή η ατομική ιδιοκτησία, έννοιες που αντικαθίστανται από την συλλογική κοινοκτημοσύνη, την κατανομή των πόρων ανάλογα με τις ανάγκες εκάστου μέλους της κοινωνικής ομάδας και ως απαιτείται και την συμμετοχή εκάστου στην παραγωγή στον κοινωνικό ρόλο που του αρμόζει καλύτερα.
Μακριά επομένως από καπιταλιστικά πρότυπα οργάνωσης, το στρουμφοχωριό που τόσο δοξάστηκε στον δυτικό καπιταλιστικό κόσμο και τα Στρουμφ που εξελίχθηκαν σε ένα από τα πιο επιτυχημένα καπιταλιστικά προϊόντα της Δύσης, εκφράζει πάνω από όλα μια επιτυχημένη απεικόνιση κομμουνιστικού μοντέλου κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής οργάνωσης. Η έννοια της αγοράς απουσιάζει από την κοινωνία των Στρουμφ, όπως και η έννοια της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, του κράτους δικαίου, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και όλες οι συναφείς έννοιες που θα ανέμενε κάποιος σε ένα χωριό γεννημένο στο Βέλγιο, το κέντρο της, στηριγμένης στο καπιταλιστικό και φιλελεύθερο σύστημα οργάνωσης κοινωνίας, Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στην στρουμφοκοινωνία έκαστο Στρουμφ καθορίζει τον εαυτό του, αλλά και τις σχέσεις του με τα υπόλοιπα Στρουμφ, όχι στην βάση της περιουσίας του, αλλά στην βάση είτε του κοινωνικού του ρόλου, είτε στην βάση των κοινωνικών του χαρακτηριστικών. Ο Μάγειρας – Στρουμφ, ο Κηπουρός-Στρουμφ, ο Προκόπης, ο Ράφτης-Στρουμφ, ο Αρχιτέκτονας-Στρουμφ, ο Ψωμάς-Στρουμφ, όλοι καθορίζονται στην βάση του επαγγέλματός τους, χωρίς όμως το επάγγελμα αυτό να τους αποφέρει περισσότερα χρήματα ή κοινωνική θέση. Έκαστο Στρουμφ έχει πλήρη επίγνωση ότι επιτελεί τον ρόλο του μέσα στην κομμουνιστικού τύπου κοινωνική οργάνωση του Στρουμφοχωριού, χωρίς να επιδιώκει να αποσπαστεί από τον ρόλο αυτό ή να χαρακτηριστεί από κάτι πέραν από το επάγγελμά του. Οι καλλιτέχνες, όπως ο Ποιητής Στρουμφ ή ο Ζωγράφος – Στρουμφ έχουν εκ των πραγμάτων ένα μειωμένης σημασίας ρόλο μέσα στο στρουμφοχωριό, εφόσον οι καλλιτέχνες σε μια κομμουνιστική κοινωνία θεωρούνται συχνά ως ανεπιθύμητοι και ευνοούν ανατρεπτικές τάσεις. Είναι για τον λόγο αυτό που παρουσιάζονται πάντα με λιγότερο θετική ματιά σε σχέση με τους γνήσιους προλετάριους, όπως ο Hefty ή ο Προκόπης.
Παρομοίως η άλλη μεγάλη συνομοταξία των κατοίκων του Στρουμφοχωριού τυγχάνει αναγνώρισης και αυτοχαρακτηρίζεται, όχι στην βάση του επαγγέλματος, αλλά στην βάση του κρατούντος κοινωνικού χαρακτηριστικού. Ο Γκρινιάρης, ο Χαχανούλης, ο Μελένιος, ο Λιχούδης ή ο Χουζούρης, όλοι ξεχωρίζουν με βάση τα κοινωνικά τους χαρακτηριστικά, τα οποία κατά βάση είναι αρνητικά. Τα θετικά χαρακτηριστικά κάποιου ταυτίζονται εκ των πραγμάτων στο ότι αυτός είναι παραγωγικός για το κοινωνικό σύνολο μέσα από το επάγγελμα που ασκεί και το οποίο τον χαρακτηρίζει. Αντίθετα όσοι χαρακτηρίζονται όχι με βάση το επάγγελμά τους, αλλά σύμφωνα με άλλα ιδιαίτερα σε αυτούς χαρακτηριστικά, δεν μπορεί παρά να τύχουν αρνητικού χαρακτηρισμού. Θετικά είναι μόνο όσα χαρακτηριστικά του προσώπου ευνοούν την παραγωγή μέσα από την άσκηση επαγγέλματος, προς όφελος του συνόλου του πληθυσμού. Όσοι αντίθετα θέτουν τα χαρακτηριστικά τους προς εξυπηρέτηση προσωπικών φιλοδοξιών, όπως της πείνας, της ομορφιάς, της φιλοδοξίας ή του γέλιου, όχι μόνο τυγχάνουν αρνητικού χαρακτηρισμού από το κοινωνικό σύνολο, αλλά και εν τέλει αυτοπροσδιορίζονται στην βάση των αρνητικών χαρακτηριστικών τους. Ηθικό δίδαγμα των σχετικών ιστοριών είναι το πόσο αρνητικά είναι τα ελαττώματα αυτά για την κοινωνική συνοχή και την ομαλή λειτουργία της στρουμφοκοινωνίας. Θετικά είναι μόνο όσα χαρακτηριστικά ευνοούν το κοινωνικό σύνολο.
Η πιο πάνω προσέγγιση είναι βέβαια κάθετα διάφορη από την προώθηση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας στο καπιταλιστικό σύστημα. Τα Στρουμφ δεν έχουν κατά βάση οποιαδήποτε διαφορετικά χαρακτηριστικά προσώπου ή σωματότυπου, ενώ φορούν όλα (με εξαίρεση τον Μπαμπαστρουμφ) τα κλασικά εργατικά λευκά σκουφάκια. Ίσο κοινωνικό καθεστώς, ίσα δικαιώματα και συνειδητοποίηση του ρόλου του υποκειμένου ως τμήματος του συνόλου είναι τα κεντρικά χαρακτηριστικά της στρουμφοκοινωνίας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο όρος Στρουμφ συνιστά μια απεικόνιση του όρου ‘σύντροφος’, που εκφράζει την ισότητα των πολιτών, ενώ τα Στρουμφ εργάζονται συχνά για την κατασκευή μεγάλης κλίμακας έργων κοινής ωφελείας, όπως πηγαδιών, όπως συνέβαινε στα πενταετή πλάνα της Σταλινικής περιόδου. Καθώς εργάζονται, τα Στρουμφ τραγουδούν το γνωστό τραγούδι ‘La, la, la, la, la, la’ ως ένδειξη ενότητας, παραπέμποντας στον ύμνο που οι πρώιμοι κομμουνιστές τραγουδούσαν στις κομμουνιστικές διεθνείς.
Ο Μπαμπαστρούμφ ως Κόκκινος Πατέρας
Μέσα στην πλήρη ισότητα των Στρουμφ, ο Μπαμπαστρουμφ είναι ο πρώτος μεταξύ ίσων, ο πάνσοφος ‘κόκκινος πατέρας’ που φροντίζει για την διασφάλιση της ευημερίας, της ισότητας και της μακροημέρευσης των κατοίκων του χωριού. Η γενειοφόρα φιγούρα του παραπέμπει στον Μαρξ, αν και ο ρόλος του στην Στρουμφοκοινωνία δεν διαφέρει από αυτόν του Λένιν, δηλαδή του ‘πρώτου κομμουνιστή’ και ιδεολογικού πατέρα της κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης του στρουμφοχωριού. Δεν είναι επομένως τυχαίο που η αγγλική ονομασία των Στρουμφ, SMURF έχει ερμηνευθεί ως ακρωνύμιο του Socialist Men Under Red Father. Σε κάθε περίπτωση ο Μπαμπαστρουμφ διατηρεί τα πρωτεία, όχι διότι έχει εκλεγεί ως ‘Πρόεδρος’ ή ‘Πρωθυπουργός’ του Στρουμφοχωριού, αλλά διότι είναι αυτός που γνωρίζει καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο ποιες είναι οι αρχές του μαρξισμού και πως αυτές πρέπει να διέπουν την ζωή των Στρουμφ.
Ο Μπαμπαστρουμφ επιβάλλεται ως ηγέτης, μέσα από την γνώση του για τις αξίες του κοινωνικού συστήματος αλληλοβοήθειας και ισότιμου καταμερισμού των οικονομικών πόρων, μέσα από τις ικανότητές του ως διπλωμάτης και ιδεολογικός καθοδηγητής και μέσα από τις μαγικές του ικανότητες και γνώσεις αλχημείας που του επιτρέπουν να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τους εχθρούς των Στρουμφ και να επιλύει τα καθημερινά πρακτικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι του στρουμφοχωριού. Είναι για τον λόγο αυτό που ο Μπαμπαστρουμφ απεικονίζει μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο οργάνωσης του στρουμφοχωριού, μια ανάμειξη του ιδεολογικού πατέρα Μαρξ, όσο και του ηγέτη της επανάστασης Λένιν, τόσο δηλαδή του ιδεολογικού πατέρα και καθοδηγητή, όσο και του ισχυρού ηγέτη. Το επιχείρημα ενός Στρουμφ ως προς την ορθή πορεία δράσης ξεκινά συνήθως με την έκφραση ‘ο Μπαμπαστρούμφ είπε…’, κατά τον ίδιο τρόπο που οι παραδοσιακοί κομμουνιστές παρέπεμπαν στο Κεφάλαιο ή στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο για να υποστηρίξουν τα επιχειρήματά τους.
Σε ορισμένα κόμικς μάλιστα ο Μπαμπαστρουμφ εκφράζει και πτυχές της προσωπικότητας του Στάλιν, μέσα από μια πιο βίαιη και έντονη προσωπικότητα που εξοργίζεται όταν τα Στρουμφ δεν υπακούν ή δεν εκτελούν με τον ορθό τρόπο τις εντολές του. Η τιμωρία για μη υπακοή με τις εντολές του Μπαμπαστρούμφ είναι η εξορία στο δάσος, κατά τον ίδιο τρόπο όπως λειτουργούσε η εξορία στα γκούλαγκ της Σιβηρίας.
Ο Σπιρτούλης από την άλλη συνιστά παρωδία του Τρότσκι. Θεωρώντας τον εαυτό του βοηθό και φυσικό διάδοχο του Μπαμπαστρουμφ, ο Σπιρτούλης, με τα τροτσκικά μικροσκοπικά στρογγυλά γυαλιά, προβαίνει συχνά σε σχέδια που φαίνεται να προτείνουν μια διαφορετική προσέγγιση στον κλασικό στρουμφικό πρότυπο ζωής, προχωρώντας μέχρι και σε επαναστατικό πραξικόπημα. Ο Σπιρτούλης όμως αδυνατεί να πείσει τα Στρουμφ για τις ιδέες του, όταν επεμβαίνει στην σκηνή ο Μπαμπαστρουμφ, ο οποίος ως φυσικός ηγέτης και ιδεολογικός καθοδηγητής τελικά επιβάλλει την πορεία που επιβάλλει ο ορθός στρουμφισμός (μαρξισμός). Το κλασικό πέταγμα του Σπιρτούλη έξω από το χωριό παραπέμπει εύγλωττα στην εξορία του Τρότσκι, καθώς και στην απόρριψη των τροτσκιστών από τον κύκλο των κρατούντων του κομμουνιστικού κόμματος στην πρώην ΕΣΣΔ. Όπως ο Τρότσκι δεν έγινε ποτέ αποδεκτός από τον στενό κύκλο της ηγεσίας του κομμουνιστικού κόμματος, έτσι και ο Σπιρτούλης φαντάζει με αμφισβητία της ηγεσίας και των κλασικών μαρξιστικών δομών τις οποίες εκφράζει ο Μπαμπαστρούμφ. Τα χαρακτηριστικά που οι αντι-τροτσκιστές απέδιδαν στον Τρότσκι εμφανίζονται και στον Σπιρτούλη: αλαζονεία, μεγαλομανία, πολύπλοκες εκφράσεις, κομπορρημοσύνη και αυτοδιαφήμιση.
Η κλασική ιστορία ‘Βασιλιάς Στρουμφ’ (King Smurf, Le Schtroumpfissime) απεικονίζει με παραστατικότητα την λειτουργία της δημοκρατίας και του πολιτικού συστήματος στο στρουμφοχωριό. Στην προσωρινή απουσία του Μπαμπαστρουμφ, ο Σπιρτούλης καλεί τα υπόλοιπα Στρουμφ να διοργανώσουν εκλογές, θεωρώντας πως αυτός θα πρέπει να εκλεγεί ως φυσικός διάδοχος του απόντος κόκκινου πατέρα. Οι εκλογές όμως αποδεικνύονται σε βατερλώ για τον Σπιρτούλη, εφόσον ο αντίπαλός του, ένα ανώνυμο Στρουμφ, συνειδητοποιεί πως ο καλύτερος τρόπος να εκλεγεί είναι να υποσχεθεί σε όλους ικανοποίηση των μεγαλύτερων τους φιλοδοξιών (όπως ένα προσωπικό νομοσχέδιο μη εργασίας για τον Χουζούρη). Μετά την εκλογή του το ανώνυμο Στρουμφ αυτό- ανακηρύσσεται σε Βασιλιά Στρουμφ, βάφει τον σκούφο του χρυσό και μέσα από κολακείες εξασφαλίζει την υποστήριξη του Hefty, του πιο δυνατού Στρουμφ, που γίνεται ο επικεφαλής της φρουράς του.
Ακολουθεί μια περίοδος τρομοκρατίας, κατά την οποία ο Βασιλιάς Στρουμφ καταπιέζει τους συγχωριανούς του, παραβιάζοντας κάθε αξία στην οποία στηρίζεται η λειτουργία του στρουμφοχωριού. Αρκετά Στρουμφ συγκροτούν ένα επαναστατικό κίνημα με σκοπό την ανατροπή του Βασιλιά. Η σύγκρουση κορυφώνεται και εξελίσσεται σε μια μάχη με όπλα μεταξύ των δύο παρατάξεων. Προτού όμως υπάρξουν νεκροί, ο Μπαμπαστρουμφ επιστρέφει και η τάξη, δηλαδή η υπακοή στον ιδεολογικό κόκκινο πατέρα, αποκαθίσταται. Σύντομα όλοι είναι και πάλι αδελφωμένοι και οποιαδήποτε σκέψη για εκλογές απομακρύνεται. Το συμπέρασμα είναι σαφές: η δημοκρατία και οι εκλογές οδηγούν στην ανάδειξη δημαγωγών, όπως ο Κλέων, που γνωρίζουν πώς να εκμεταλλευθούν τα ένστικτα των ψηφοφόρων και να προχωρήσουν στην εγκαθίδρυση τυραννίας. Ο Μπαμπαστρουμφ φωνάζει οργισμένος στα Στρουμφ: «Θα έπρεπε να ντρέπεστε. Συμπεριφερθήκατε σαν άνθρωποι». Θα μπορούσε να είχε πει ‘σαν καπιταλιστές’.
Το ηθικό δίδαγμα είναι πως η ανθρώπινη φιλοδοξία, όπως αυτή εκφράζεται μέσα από τις εκλογές, οδηγεί σε αλλοτρίωση του πολιτεύματος και στην εισαγωγή όρων που αντιμάχονται τα καλώς νοούμενα συμφέροντα του συνόλου. Το άτομο υπάγεται στην κοινωνία μέσα στην στρουμφοκεντρική αντίληψη και δεν μπορεί να έχει φιλοδοξίες πέραν αυτής. Η εκλογική αναμέτρηση οδηγεί σε τελική ανάλυση στην αναπαραγωγή των δομών του καπιταλιστικού συστήματος κοινωνίας και στην αλλοτρίωση των κανόνων ενός μαρξιστικού μοντέλου κοινωνίας, το οποίο ως εκ της φύσης του δεν προϋποθέτει εκλογές, αλλά υλοποίηση των παραδεγμένων αρχών τις οποίες καθορίζει ο αναγνωρισμένος (χωρίς ανάγκη διεξαγωγής εκλογών) ιδεολογικός πατέρας.
Οι δημιουργοί του στρουμφοχωριού δεν παραγνωρίζουν ότι κάθε Στρουμφ υπόκειται στους πειρασμούς του καπιταλιστικού συστήματος οργάνωσης της κοινωνίας. Στόχος επομένως είναι η υπερνίκηση των χαμερπών αισθημάτων που οι άνθρωποι φέρουν σε ένα καπιταλιστικό σύστημα, της φιλοδοξίας, του χρήματος, της ατομικής ιδιοκτησίας, της αυτοπροβολής, της κοινωνικής αναγνώρισης και η επιστροφή στο μοντέλο της ισότητας δικαιωμάτων και υποχρεώσεων και της ανταλλακτικής οικονομίας. Με την καθοδήγηση του Μπαμπαστρούμφ και αφού συνειδητοποιήσουμε ότι η εισαγωγή καπιταλιστικών προτύπων θα οδηγούσε σε κατάρρευση την χαρούμενη κοινωνία των Στρουμφ, το τέλος του επεισοδίου επιφέρει την κάθαρση του θεατή μέσα από την επιστροφή στην αρχική κατάσταση, δηλαδή στην επικράτηση της πρότυπης κομμουνιστικής κοινωνίας των Στρουμφ.
Ο Δρακουμέλ ως Εκπρόσωπος του Καπιταλισμού
Ο Δρακουμέλ, ο ορκισμένος εχθρός των Στρουμφ, είναι ένας κακός μάγος που εκπροσωπεί τον καπιταλισμό. Σε ορισμένες εμφανίσεις του, ο Δρακουμέλ επιδιώκει να χρησιμοποιήσει τα Στρουμφ ως συστατικό ενός φίλτρου για την παρασκευή χρυσού, ένας στόχος που παραπέμπει εύλογα στην προσπάθεια των καπιταλιστών να εκμεταλλευθούν το προλεταριάτο με μοναδικό στόχο την αύξηση του προσωπικού τους κέρδους. Σε άλλες περιπτώσεις ο Δρακουμέλ προσπαθεί να φάει τα Στρουμφ, γεγονός που παραπέμπει στην αλόγιστη απληστία των καπιταλιστών που κατασπαράζουν το προλεταριάτο. Η γάτα που συνοδεύει διαρκώς τον Δρακουμέλ, η Ψιψινέλ, αντιπροσωπεύει τον ιμπεριαλισμό, το αδιαχώριστο δίδυμο της έννοιας του καπιταλισμού, προσπαθώντας να αρπάξει με τα νύχια της τα Στρουμφ με σκοπό την ικανοποίηση των αναγκών του καπιταλισμού. Το σύμβολο του καπιταλισμού επιδιώκει επομένως την καταστροφή των εργατών (Στρουμφ), αδιαφορώντας για τα δικαιώματά τους.
Η Στρουμφίτα είναι ο πρώτος γυναικείος χαρακτήρας στα Στρουμφ (θα ακολουθήσει η Sassette) και είναι δημιούργημα του Δρακουμέλ, με σκοπό να προκαλέσει ζήλια, ανταγωνισμό και αναστάτωση στο στρουμφοχωριό. Η μοναδική γυναίκα στο στρουμφοχωριό είναι ένα αντικείμενο πόθου, το οποίο δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να τύχει κοινοκτημοσύνης και επομένως προκαλεί αντιζηλίες και ανταγωνισμό, αισθήματα ανεπιθύμητα σε μια κομμουνιστική κοινωνία. Με τον τρόπο αυτό η δημιουργία της γυναίκας από τον Δρακουμέλ αντιπροσωπεύει την προσπάθεια του καπιταλισμού να καταστρέψει τα ιδεώδη της ισότητας και της συλλογικής ιδιοκτησίας μέσα από την ύπαρξη ενός αντικειμένου – υποκειμένου που υποχρεωτικά δεν μπορεί να ανήκει σε όλους συλλογικά. Μεγαλύτερος εχθρός της κοινωνικής συνοχής του στρουμφοχωριού είναι επομένως ο ανταγωνισμός της φιλελεύθερης αγοράς και η αναζήτηση του διακριτού αγαθού, το οποίο εκφράζει η Στρουμφίτα.
Το επεισόδιο με τα σοκολατένια νομίσματα είναι χαρακτηριστικό της προσπάθειας του καπιταλισμού να σπείρει την διχόνοια στο στρουμφοχωριό. Ο Δρακουμέλ στέλνει ένα σπόρο στην αυλή του Λιχούδη, από τον οποίο φυτρώνει ένα δέντρο με σοκολατένια νομίσματα. Ο Λιχούδης όμως, αντί να μοιραστεί τα σοκολατένια νομίσματα με τα υπόλοιπα Στρουμφ, τα θεωρεί δικά του και τα πουλάει στα υπόλοιπα Στρουμφ σε αντάλλαγμα για τα εργαλεία τους. Η οικονομική δομή της κοινωνίας των Στρουμφ καταρρέει, εφόσον η εισαγωγή των σοκολατένιων νομισμάτων που αντιπροσωπεύουν το χρήμα και η παρουσία ενός Στρουμφ που συλλέγει το χρήμα και θεωρεί ως στόχο την αύξηση της ατομικής του ιδιοκτησίας, οδηγεί στην συγκέντρωση της ιδιοκτησίας σε ένα πρόσωπο και στην αδυναμία των υπόλοιπων Στρουμφ να παράγουν. Η κατάσταση επιλύεται μέσα από την παρέμβαση του Μπαμπαστρούμφ που εξηγεί στον Λιχούδη ότι για την κατάσταση ευθύνεται η παράλογη επιθυμία του για συγκέντρωση πλούτου, την οποία είχε βέβαια δημιουργήσει ο καπιταλιστής Δρακουμέλ. Με τον τρόπο αυτό οι αρχές του μαρξισμού υπερισχύουν για ακόμα μια φορά και η φθοροποιός δράση του καπιταλισμού καθίσταται εμφανής.
Ο Καπιταλισμός του Αχιλλέα Ταλόν
Αξίζει να σημειώσουμε ως επίλογο στο παρόν κεφάλαιο πως αν τα Στρουμφ προτείνουν ως ηθικό δίδαγμα την επικράτηση της ανταλλακτικής οικονομίας και του κομμουνιστικού προτύπου διακυβέρνησης, το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει σε ένα άλλο κλασικό γαλλοβελγικό κόμικ, τον Αχιλλέα Ταλόν (Achille Talon). Το όνομα του πρωταγωνιστή βασίζεται σε ένα λογοπαίγνιο από την γαλλική φράση ‘talon d’ Achille’ που σημαίνει αχίλλειος πτέρνα. Δημιουργός του Αχιλλέα Ταλόν υπήρξε ο Michel Regnier, πιο γνωστός ως Greg, ο οποίος δημιούργησε τον ήρωα το 1963 για το περιοδικό Pilote. Ο Ταλόν είναι η κλασική έκφανση του μεσοαστού Γάλλου διανοούμενου, κατά τρόπο ώστε όταν κάποιος του συστήνεται τηλεφωνικά ως ο εξυπνότερος άνθρωπος στον κόσμο, ο Ταλόν αναφωνεί έκθαμβος πως: ‘είναι κάποιος στο τηλέφωνο που ισχυρίζεται πως είναι εγώ’. Τα 45 άλμπουμ που περιέχουν ιστορίες του επώνυμου ήρωα είναι ορισμένα από τα κλασικότερα δείγματα γαλλικού κόμικς της διανόησης, αντιμετωπίζοντας με ιδιαίτερα λεπτό χιούμορ θέματα όπως η γαλλική κουλτούρα, ο ρόλος των διανοουμένων, η τρομοκρατία, η μόλυνση του περιβάλλοντος και η εξουσία.
Πέραν και πάνω από όλα όμως, ο Αχιλλέας Ταλόν συνιστά την απόλυτη ενσάρκωση του καπιταλιστικού προτύπου κοινωνίας. Το άλμπουμ Achille Talon et l’ Archipel de Sanzunron (Ο Αχιλλέας Ταλόν και το Αρχιπέλαγος του Τζαμπατζόν) είναι το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα κόμικ στο οποίο το ηθικό δίδαγμα είναι υπέρ του καπιταλιστικού μοντέλου οργάνωσης κοινωνίας. Όταν ο σοσιαλιστής γείτονας του Ταλόν, ο Ιλαρίων Λεφυνές, του ανακοινώνει πως το Αρχιπέλαγος του Τζαμπατζόν είναι ένας επίγειος παράδεισος που αγνοεί εντελώς την χρήση του χρήματος και τον καλεί να μεταναστεύσουν σε αυτό για να ξεφύγουν από τον βάρβαρο καπιταλισμό, ο Ταλόν συμβουλεύεται άμεσα τον τραπεζίτη του.
Τελικά ο επίγειος παράδεισος του Λεφυνές αποδεικνύεται ένα σχέδιο απατεώνων κερδοσκόπων το οποίο λειτουργεί στη βάση της ανταλλακτικής οικονομίας (δηλαδή της οικονομικής δομής του στρουμφοχωριού). Ο επίγειος παράδεισος διασώζεται μόνο όταν οι κάτοικοι του Τζαμπατζόν ανακαλύπτουν εκ νέου, χάρη στον Ταλόν, το τραπεζικό σύστημα και τα οφέλη του καπιταλιστικού συστήματος. Το ηθικό δίδαγμα που ο Ταλόν επεξηγεί στον Λεφυνές και το οποίο θα προξενούσε την δυσφορία του Μπαμπαστρουμφ είναι πως: «το χρήμα δεν είναι παρά ένα σύμβολο. Αντιπροσωπεύει τις προσπάθειες καθενός και η τράπεζα υπάρχει για να βελτιώνει και να χρησιμοποιεί στο καλύτερο αυτό το αποτέλεσμα». Και όπως εξηγεί ο τραπεζίτης, αν ο Αδάμ και η Εύα είχαν τις προφυλάξεις της τράπεζας «πιθανόν ο παράδεισός να μην κινδύνευε και ο ιδιοκτήτης τους να μην τους εξεδίωκε». Η πρόσφατη οικονομική κρίση βέβαια και η αμφισβήτηση των παραδοσιακών καπιταλιστικών δομών θέτει σε έντονη αμφισβήτηση το μήνυμα των υποστηρικτών του τραπεζικού συστήματος και ίσως θα γινόταν μια ακόμα ευκαιρία για ένα ηθικό δίδαγμα υπέρ των αρχών του Μαρξισμού από τον Μπαμπαστρούμφ.
